Wycinanki (47)

WOJCIECH WRZOSEK

Po wybuchu rewolucji październikowej rodzina Nabokowów przeniosła się na Krym. Ojciec pisarza – działacz partii kadetów – był ministrem w rządzie krymskim. W 1919 r, rodzina ewakuowała się z Sewastopola, tuż przed ofensywą bolszewików. Władimir z ojcem siedzieli na pokładzie parowca Liberty, grając w szachy, kiedy jeszcze byli w zasięgu ognia czerwonych.

Nabokowowie opuścili ojczyznę na zawsze. Rodzina i on sam od tego czasu wynajmowali mieszkania. Władimir korzystał kilka lat ze stancji w Cambridge, gdzie studiował, z pokoi gościnnych Berlinie, od stosunkowo wygodnych, gdy żyli jeszcze z biżuterii matki, jeszcze za życia ojca, po nędzny pokoik w Paryżu, gdzie pisywał swoje utwory na walizce. Drugą ewakuację „w ostatniej chwili” przeżył w 1940 r. W Ameryce państwo Nabokowowie często zmieniali miejsca pobytu. Po opuszczeniu Rosji Nabokow nigdy nie miał już domu w rozumieniu stałej siedziby. Nawet gdy już po sukcesie Lolity stać go było na luksusową rezydencję gdziekolwiek, zamieszkał komfortowo, ale jednak w hotelu w Montreux[1].

Jego nostalgicznym domem pozostała kamienica przy Bolszoj morskoj ulice 47 (na zdjęciu, dzisiaj muzeum Nabokowa), wspominał też rodzinne „dacze”, tj. trzy letnie rezydencje wiejskie: Rożdiestwieno, Batowo i Wyra[2].

Lolita przyniosła rosyjsko-amerykańskiemu pisarzowi światowe uznanie i sukces finansowy. Już w 1961 r. zamieszkał wraz z żoną Verą w Montreux‐Palace et Cygne. Po roku przeniósł się z trzeciego piętra skrzydła Cygne na najwyższe, gdzie nie miał już sąsiadów z góry. Jak wyjawił w wywiadzie dla Bernarda Pivota, powodem wyboru Szwajcarii jako miejsca zamieszkania było zaufanie do poczty. Poczta francuska czy włoska nie budziły zaufania pisarza ze względu na nękające je strajki. Wybór Montreux był podyktowany walorami krajobrazowymi i zapewne środowiskiem języka francuskiego[3].

Ponadto syn Dmitrij miał plany współpracy z włoskimi placówkami muzycznymi, swą pasję – rajdy samochodowe… Niektórzy sugerują, że miał też na to wpływ fakt, iż Mikołaj Gogol, którego Nabokow cenił wysoko, tworzył właśnie w okolicach Genewy, a nawet pisywał tu niezbyt ceniony przez niego Dostojewski.

W 1999 r. w pałacu w Montreux obchodzono stulecie urodzin Władimira Nabokowa w obecności jego syna Dmitrija i rosyjskiej delegacji z Moskwy. Brązowy pomnik pisarza ofiarowali pałacowi artysta Aleksander Rukawisznikow i burmistrz Moskwy Jurij Łużkow. W okolicznościowym koncercie wystąpiła młoda petersburska pianistka Margarita Szabłowska; grała Czajkowskiego, Rachmaninowa i Wieniawskiego przy akompaniamencie skrzypka. Dmitri Nabokov odsłonił pomnik swojego ojca; wyglądał na całkiem usatysfakcjonowanego z pracy Aleksandra Rukawisznikowa[4].

Do Petersburga wracają dokumenty i przedmioty osobiste należące do Władimira Nabokowa i jego rodziny. Według rosyjskich organów celnych na początku ubiegłego miesiąca z Montreux w Szwajcarii do magazynu Wasileostrowskiego dotarła duża przesyłka. Unikatowy zbiór liczy blisko 10 000 pozycji i obejmuje rękopisy, fotografie, filmy i publikacje drukowane. Adresatem przesyłki jest Instytut Literatury Rosyjskiej (Dom Puszkina) Rosyjskiej Akademii Nauk. Według wicedyrektora instytucji Swietłany Nikołowej Międzynarodowe Towarzystwo Władimira Nabokowa podarowało Domowi Puszkina archiwum pisarza. Obecnie badacze Domu Puszkina przy pomocy celników badają nowo przybyłe dokumenty[5].

[1] Vladimir Nabokov: Why do you live in hotels?, https://www.youtube.com/watch?v=UYvbTGoTgUc. Nobokowowie zajmowali sześć pomieszczeń, tworzących apartament na ostatnim piętrze Palace.

[2] https://www.startravelco.com/en-US/Attracts/334/Vladimir-Nabokov-House-Museum-St.-Petersburg.

[3] Opowiada o tym, tj. o kulisach wywiadu z Nabokowem w Montreux w 1975 r. – widzom L’apostrophe – Bernard Pivot: Apostrophes, Vol. 3: Les Grands Entretiens – Extrait Vladimir Nabokov. I tenże wywiad: https://www.dailymotion.com/video/x20of3m, w szczególności minuty 20–24. Faktografia dotycząca pisarza i jego bliskich na stronie The Nabokovian – International Vladimir Nabokov Society: https://thenabokovian.org/life/chronology; nowe teksty na jego temat: https://www.nabokovonline.com; http://www.dezimmer.net/Nabokov%27sWhereabouts/whereabouts.htm. Niezliczone w sieci dane jemu poświęcone (np. na YouTube dyskusje, filmy, wykłady, wywiady, audiobooki…); https://en.chessbase.com/post/nabokov-poems-and-problems; zob. też prace Briana Boyda, autora respektowanej biografii Nabokowa Nabokov. Dwa oblicza, tłum. W. Sadkowski, Warszawa 2006.

[4] Niestety o nazwisku skrzypka plakat okolicznościowego recitalu nie donosił. Pamiętamy: matka Władimira Nabokowa, z domu Rukawisznikowa, pochodziła z żydowskiej rodziny kupców syberyjskich. Nie wiem, w jakich relacjach z rodziną matki pisarza pozostawali autor i fundatorzy pomnika.

[5] https://www.nabokovonline.com/news.html, zapis z 2 lipca 2021 r.

Korekta językowa: Beata Bińko