WOJCIECH WRZOSEK

Wycinanki (6)

Czy minister Czarnek uzyska prawdę o rodzinie poprzez nadanie statusu nauki konglomeratowi dyscyplin zwanego naukami o rodzinie?

Wszyscy zajmujący się nauką mają stałe problemy z prawdą. I to jest nauki przypadłość definicyjna. Tylko nienaukowe, zdogmatyzowane systemy przekonań, które mają mocno skonwencjonalizowane metody dochodzenia do nich,  – odporne na falsyfikację, nie podające się weryfikacji -, nie mają problemów z prawdą. Powielają przekonania o tym, co jakie jest i upowszechniają je wedle zestandaryzowanych metod i zrytualizowanych sposobów.

Historycznie biorąc nie ma takich dziedzin wiedzy naukowej, które oferowałoby ustalenia ostateczne, nie podlegające reinterpretacjom. Wszystkie dziedziny nauki stale ustalają na nowo prawdę, a i ona sama jako uniwersum metafizyczne jest historycznie zmienna. Nic w kulturze, ani w naturze widzianej przez kulturę (np. przez reprezentujące ją np. nauki przyrodnicze) nie jest niehistoryczne.

Prawda naukowa o rodzinie jest ujęta w narracjach naukowych. Jak dotąd nie kultywujemy jej na miarę ogromnych potrzeb, bo – powiedzmy tu tylko tyle –  byliśmy i jesteśmy „biedni” i źle naszą biedę dzielimy.

Na nauki o rodzinie, a te zaś spotkać można w uniwersytetach: kierunki studiów, specjalności, czy specjalizacje składają się zarówno dyscypliny i subdyscypliny naukowe oraz przedmioty kształtujące umiejętności i kompetencje praktyczne. Dyplom ukończenia takiej zorientowanej na uzyskanie określonej kompetencji zawodowej specjalności daje ściśle określone uprawnienia zawodowe. Jest swego rodzaju licencją zawodową np. doradcy rodzinnego, negocjatora w konfliktach rodzinnych, pracownika socjalnego, pracownika opieki społecznej, itp.[1] Bez stosownych kwalifikacji nie dostaniesz pracy w instytucjach publicznych i nie wolno ci niefachowców zatrudniać w agendach prywatnych.

Nadawanie statusu nauki przedmiotom dydaktyki akademickiej jest zbędne, bo niektóre za takie już są uznawane, inne bezpodstawnie, bo naukami nie są i nigdy – jeśli wolno tak mocno powiedzieć – nie będą.[2] Stąd, kierunkom studiów pod nazwą nauki o rodzinie status nauki, w ścisłym naukoznawczym, czy metodologicznym sensie,  do niczego nie jest potrzebny. Wystarczy, że współtworzą one program, który zrealizowany daje stosowną kompetencję zawodową.

Fundowanie tak rozumianym kierunkom studiów, bądź niejako zbiorowo tzw. naukom o rodzinie  statusu nauki zakrawa na nieporozumienie. W klasyfikacji nauk przyjętych w świecie np. pod zbiorowym nominatem: nauki o życiu, nauki o ziemi, nauki humanistyczne, czy nauki przyrodnicze występują nazwy dyscyplin już uznanych za naukowe.  Bynajmniej, nie w wyniku dekretu ministra. Pod nazwą nauki medyczne w spisie dyscyplin naukowych, znajdujemy tylko nauki. W programach studiów medycznych, są nie tylko nauki i nie tylko nauki medyczne.

Nauki o rodzinie zwykle nawet w uniwersytetach i na wydziałach teologicznych, to zbieranina dyscyplin zwykle i w dominującej mierze nie skażonych wyznaniowym a priori. To uznane  przez naukowe  agendy dyscypliny naukowe, lub dyscypliny naukowe stosowane.  To nauki w podstawowym znaczeniu, jak na przykład psychologia, socjologia a raczej subdyscypliny jak psychologie gerontologique, socjologie de la famille czy psychologie de la famille. Ponadto, przedmioty pomocnicze. [3] Tak być musi, bowiem nawet uniwersytety katolickie kształcić muszą specjalistów w obszarach wyspecyfikowanych kompetencji zawodowych.

Jeśliby z prawdą o rodzinie z perspektywy nauki był jakiś kłopot, to trzeba by wykazać, że tak właśnie jest i jaki to kłopot. Nie wystarczy ogłosić to w mediach. Jaki jest panie ministrze kłopot z prawdą o rodzinie. Gdzie ona jest? Gdzie ją pan ma zamiar usidlić? A może już pan ją posiadł? To jakaś monografia? Podręcznik, czy może poradnik? Biblia czy Kwiatek biblii, Uniwersytet Katolicki w Lyonie, czy Katolicki Uniwersytet Lubelski ? Jak nas pan minister tą prawdą oświeci, to co dalej zrobimy? Kto napisze podręcznik przysposobienia do życia w rodzinie dla szkół?

[1] Zob. Instytut Nauk o Rodzinie w Uniwersytecie  Katolickim w Lyonie Institut des Sciences de la Famille – UCLy  

[2] Proszę wybaczyć,  naprawianie auta nigdy nie jest – póki co – uznane za akt poznawczy/badawczy. Mechanik samochodowy , to nie pracownik naukowy.  Doradca rodzinny „naprawiający popsute relacje rodzinne”, to nie naukowiec. On korzysta z naukowej wiedzy opisowej i dyrektyw z niej wynikających, lecz nauką się nie zajmuje.

[3] W ramach tych ogólnych kategorii Families and Individuals in Societal Contexts, Internal Dynamics of Families, Human Growth and Development Across the Lifespan, Human Sexuality, Interpersonal Relationships, Family Resource Management, Parent Education and Guidance, Family Law and Public Policy, Professional Ethics and Practice, Family Life Education Methodology; Family Life Education and the CFLE Credential

Redakcja językowa: Beata Bińko

WOJCIECH WRZOSEK

Wycinanki (5)

Czy
minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek chce zmobilizować nas do tego, aby
z pomocą akademickiej wiedzy o rodzinie i uznanych praktyk z niej wynikających –
w imię dobra wspólnego – wspomagać polską rodzinę?

Czy
przywrócenie prawdy o rodzinie, zdaniem ministra, to powrót do akademickiej
wiedzy o rodzinie? Czy minister, gdy nawołuje do przywrócenia prawdy o rodzinie
ma na myśli, tzw. dyscypliny występujące w akademickich programach nauczania? Czy
głoszą prawdę te spośród nich, które już naukami są?  Czy też staną się one siedliskiem prawdy, gdy
minister przyzna pozostałym status nauki? Czy wtedy wszystkie te dyscypliny
uzyskają naukoznawczy i metodologiczny status nauki, czy tylko biurokratyczny?

A
może na to proste rozwiązanie, aby po prawdę o rodzinie zwrócić się do nauki
minister nie wpada bo wie, że w nauce są problemy z prawdą? Zapytajmy, która z
dyscyplin naukowych podejrzewana jest o to, że zajmuje się rodziną i ma kłopoty
z prawdą? Jakie wspólnoty naukowe, dyscyplinarne, instytuty i centra badawcze,
zespoły problemowe i projekty badawcze… doświadczają kryzysu poznawczego na
tyle, że może to być postrzegane, jako problemy z prawdą? Trzeba ją odnajdywać
gdzie indziej, poza nauką?

Przeciwnie.
O fantastycznym rozwoju tych nauk i praktyk w domenie rodziny świadczą choćby
dane zamieszczone na stronie Krajowej Rady d/s. Stosunków w Rodzinie z Saint
Paul w Stanach Zjednoczonych. Towarzystwo założono
w 1938 r. Jest to:

„multidisciplinarity Professional
association focused solely on family research, practice, and education.  NCFR members are dedicated to understanding
and strengthening families. Our members come from more han 35 countries
and all 50 U.S. states, and include scholars, professionals, and students in
Family Science, Family Life Education, human development, marriage and family
therapy, sociology, psychology, anthropology, social work, theology, child
development, health, and more. Members work in research, college teaching and
pedagogy, program development, Family Life Education, counseling, and human
services.  [1]

Na
stronie NCFR imponujący spis placówek naukowych zajmujących się tak czy inaczej
problemami rodziny. Jest tam około 2000 uniwersyteckich programów badawczych i edukacyjnych
w domenie family science w samych Stanach Zjednoczonych.[2]

 Placówek prowadzących badania nad rodziną,
edukujących w zakresie sciences de la famille, i praktykujących w zakresie ich
stosowania jest na świecie zatrzęsienie. [3] W Polsce wygląda to dużo
skromniej. W każdej dziedzinie życia – może poza siatkówką męską – jest
skromniej niż na świecie zwłaszcza, gdy porównujemy nie do średniej, a do elity.

Gdybyśmy
mieli specjalistów i agendy nastawione do wysyłania młodych i starszych po
naukę, lepiej dotowane, gdybyśmy chcieli skupić uwagę na  współpracy naukowej i wymianie doświadczeń
praktycznych, w kraju i poza nim, to moglibyśmy zrealizować każdą wypracowana
przez specjalistów strategię. Instytucje, w tym uczelnie zagraniczne mogłyby
przyjąć praktycznie dowolną liczbę studentów i doktorantów, a agendy pracujące
na rzecz rodziny, na staże praktykantów, pracowników służb socjalnych. Można
robić to na skalę przełomową i za środki europejskie. Prawda zwycięża nie bez
oręża.  Wystarczy mieć pieniądze.

Jeśli
ministra frasuje prawda naukowa o rodzinie, to niepotrzebnie. Ma się ona
znakomicie. Robi wspaniałe wrażenie. Programy naukowe, zespoły badawcze i centra
naukowe, interdyscyplinarność de facto, a nie na pozór, publikacje, seminaria,
konferencje, przygodne i cykliczne. Kompetencje towarzyszące, języki, sprzęt,
warunki studiowania… Środowiska, które proponują naukowe prawdy o rodzinie są
imponująco różnorodne i liczne.

W
tzw. naukach o rodzinie na świecie jest nieogarniana przez nasze zasoby kadrowe
ilość prawdy. Myślę o naukowych w tym akademickich – jej wcieleniach. Łącznie z
prawdami o rodzinie formułowanymi przez wydziały teologiczne i inne wyznaniowe
dyskursy o człowieku i rodzinie. Co komu potrzeba i co kogo boli. Tylko
pamiętajmy, jednak wtedy, gdy chcesz otrzymać certyfikat zawodowy, uprawnienia
do wykonywania zawodu w sferze publicznej, państwowej, samorządowej, ale i
prywatnej musisz zdobyć wiedzę i umiejętności w standardzie kształcenia
państwowego, świeckiego. [4]

Prawda
o rodzinie jest dostępna. Polska infrastruktura zapewne jest niedostateczna, w
sferze badań jak i aplikacji do praktyki społecznej, kadr, zaplecza
technicznego. A także gotowości społeczeństwa na asymilację pracy nowoczesnych
służb wspierających rodzinę.

A
może, Ministrowi Czarnkowi nie chodzi o naukową prawdę o rodzinie? Wołanie o
prawdę o rodzinie i jednocześnie o unaukowienie nauk o rodzinie, to bałamuctwa.
Intencje tego apelu ministra Czarnka są niejasne, bo referencyjnie półprzezroczyste[5]

Czy
minister Czarnek uzyska prawdę o rodzinie poprzez nadanie statusu nauki
konglomeratowi dyscyplin akademickich zwanych naukami o rodzinie?

[1] Degree Programs
in Family Science | National Council on Family Relations (ncfr.org).

[2] Https://www.ncfr.org/degree-programs…

[3] W
związku z zainteresowaniami ministra wystarczy przestudiować strony
prominentnych i mniej znanych uniwersytetów katolickich: amerykański Notre
Dame, belgijski Louvain, francuskie Lille i zwłaszcza Lyon, szwajcarski
Fryburg, czy niemiecki Freiburg, mediolański Del Sacro Cuore, itd. Wspaniałe
placówki, gdzie trzeba, to sacrum jest oddzielone od profanum.

[4] La
certification proffessionelle d`etat. Na przykład: diplôme d’État d’assistant familial ; diplôme d’État de médiateur
familial…

[5] Marlin R., The Rhetoric of Action Description, Informal Logic, 6 (1984), s. 26-28, cyt za:  Quine W.V.O, Rożności. Słownik prawie filozoficzny, Warszawa 1995, s. 176. Wytłumaczę się bliżej z tej diagnozy w kolejnym odcinku.

Redakcja językowa: Beata Bińko

Portal ohistorie.eu zaprasza na relację wideo i podcast z dyskusji online wokół książki Rafała Stobieckiego „Historiografia PRL. Zamiast podręcznika” wydanej w roku 2020 nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.

Spotkanie nosi tytuł: „Historiografia PRL – czyli co zamiast podręcznika? Debata z udziałem prof. Rafała Stobieckiego”

W spotkaniu biorą udział:

Prof. Mariusz Mazur (UMCS), Prof. Paweł Sierżęga (UR), Rozmowę prowadzi: Prof. Violetta Julkowska (UAM)

Spotkanie online odbyło się w piątek 18.06.2021 r. na
portalu ohistorie.eu

Relacja wideo i podcast ze spotkania są dostępne na portalu
ohistorie.eu oraz w naszych mediach społecznościowych YouTube, Facebooku i
Twitterze.  

Realizacja wideo i podcastu: dr hab. Piotr Witek

WOJCIECH WRZOSEK

Wycinanki (4)

Przez wycinanki (1) zdawkowo przemknął problem fikcji w dziele literackim. Napomknąłem między innymi o tym, że moi bliźni w studiowaniu historii byli wyznawcami mitu rzeczpospolitej sarmackiej czasów Sienkiewicza. Nie potrafili odróżnić historycznej scenerii epoki od powieściowej. Mało tego, faktografii historiograficznej od „faktografii” powieściowej. Czy powieściowe otoczenie Radziwiłłów to postaci potwierdzane w kręgach akademii, czy fikcyjne? Czy nasi przodkowie jedli to samo, co Zagłoba i Wołodyjowski, czy może to, co ekipa zdjęciowa Jerzego Hoffmana zdołała zdobyć w czasach wczesnego Gierka? Czy Kiemlicze opatrywali rany Kmicicowi wedle ówczesnej medycyny ludowej? Czy i jeśli tak, to w jakim stopniu Ketling, Hassling-Ketling of Elgin, Szkot, to major Hejking Kurlandczyk? Gdzie przebiega granica między realiami historycznymi a sceneriami powieściowymi? Czy to w ogóle jest istotne, skoro powieść to fikcja?

Niepowtarzalnym bohaterem historii jest sienkiewiczowski Chocim. To fikcyjna sceneria, np. miejsce fikcyjnej śmierci kluczowego fikcyjnego bohatera. Pod Chocimiem okrągłe czterysta lat temu umiera Karol Chodkiewicz, a „pod Chocimiem” w 1673 r. ginie Zagłoba. To są różne śmierci i różne miejsca pamięci. Czy w naszej pamięci zbiorowej bitwa chocimska to ta z 1621, czy może ta z roku 1673 Jana III Sobieskiego? Chocim wcielony w dzieje Rzeczypospolitej ze swym zmiennym obliczem materialnym to inny obiekt niż Chotyn, Хотин, Hotin?

Z kolei mit Zagłoby, legenda Jana III, zła sienkiewiczowska sława Radziwiłłów to już nie fikcja, to mity świadomości zbiorowej Polaków. Zagłoba to polski Odyseusz, jak chce Marceli Kosman.

We wszystkich obszarach uobecniania przeszłości spotykamy różne rodzaje fikcji. W dyskursach tych lansuje się różne rodzaje istnienia i różne wcielenia prawdy.

Roman Ingarden w polemice z Tadeuszem Kotarbińskim zawartej w dodatku do wydania swej rozprawy habilitacyjnej, „O pytaniach esencjalnych”, przywołując artykuł – jak to się wówczas pisało dra Borowskiego – z „Przeglądu Filozoficznego” 1922, R. 25, t. 4, stwierdza:

Dr Borowski zauważył, że i Chocim, pod którym miał zginąć fikcyjny Zagłoba, jest równie fikcyjny, podając do tego przesłankę ogólną: Wszelkie poszczególne elementy doświadczeniowe, wyrwane z zespołu realnego, a włączone do kompleksu fikcyjnego, tracą charakter realny i stają się fikcjami[1].

W narracjach Sienkiewicza zatem – przyznaje Ingarden za Borowskim – Chocim, Zagłoba, Jan Kazimierz, Radziwiłłowie są powieściową fikcją. Zgoda. Ale czy tego samego rodzaju? Czym różnią się „semantyki kulturowe” tych fikcji artystycznych od fikcji podjętych na motywach niefikcyjnych – historycznych odpowiednikach tych postaci? Na przykład Ketling, podobno na pierwowzorze źródłowego Hejkinga literacko sformatowany, tyle że wracać zamierzał do Szkocji, a nie Kurlandii? Zagłoba – sztandarowa i standardowa osobowość powieściowa – to swoisty semantyczny konglomerat[2]

Teza Borowskiego, zdaniem Ingardena wymagająca zwłaszcza w kontekście owych zagadkowych „elementów doświadczeniowych” rozpatrzenia szczegółowego, jest godna uwagi. Ja powiem, że ma godny uwagi potencjał interpretacyjny i retoryczny powab.

Sam Ingarden wstępnie ją akceptował, ale i korygował, i konkretyzował ją w innym dziele tak oto:

Gdy np. w pewnej powieści przedstawieni są ludzie, zwierzęta, kraje, domy itd., gdy chodzi więc o przedmioty należące do typu realnego bytu, wówczas pojawiają się one w dziele literackim w charakterze rzeczywistego istnienia, choć sobie tego czytelnik zwykle nie uświadamia. Owego charakteru rzeczywistości nie należy jednak identyfikować całkowicie z charakterem bytu rzeczywiście istniejących, realnych przedmiotów. W przypadku przedmiotów przedstawionych w dziele sztuki literackiej mamy do czynienia jedynie z zewnętrznym habitus rzeczywistości, który – jeśli można się tak wyrazić – nie rości sobie pretensji do tego, by traktować go zupełnie na serio, jakkolwiek przy lekturze często zdarza się, że czytelnik czyta zdania o charakterze quasi-sądu jako autentyczne (rzetelne) sądy, a przedmioty intencjonalne, udające jakby tylko to, co rzeczywiste, bierze za faktycznie rzeczywiste.

[1] R. Ingarden, Z teorii języka i filozoficznych podstaw logiki, PWN, Warszawa 1972, s. 486, przyp. 1.

[2] Falstaff, Pyrgopolinik, a może Rudolf Korwin-Piotrowski bądź teść Sienkiewicza, Szatkiewicz, czy może Zagłoba Kraszewskiego? A może, i przecież, wszystko to razem – stereotypowy (sienkiewiczowski?) wizerunek szlachcica sarmaty?

Korekta językowa: Beata Bińko

Szanowni Państwo, portal ohistorie.eu zaprasza na relację wideo z rozmowy wokół książki Katarzyny Stańczak Wiślicz, Piotra Perkowskiego, Małgorzaty Fidelis i Barbary Klich Kluczewskiej: „Kobiety w Polsce, 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm”, wydanej w roku 2020 nakładem wydawnictwa Universitas w Krakowie.

Spotkanie nosi tytuł: „Kobiety w Polsce 1945-1989
– jak się pisze i rozumie tę historię?”

Ze współautorkami książki prof. Barbarą Klich-Kluczewską i dr Katarzyną Stańczak-Wiślicz rozmawia dr hab. Ewa Solska.

Spotkanie odbyło się na portalu ohistorie.eu w piątek 11 czerwca 2021 r. o godz. 17.00.

Relacja wideo i podcast ze spotkania są dostępne na
portalu o historie.eu oraz w naszych mediach społecznościowych: kanale YouTube,
Facebooku, cda.pl, Twitterze.

Zapraszamy do oglądania, słuchania i udostępniania
wideo oraz podcastu.

WOJCIECH WRZOSEK

Wycinanki (3)

Od
ponad dziesięciu lat moim badaniom patronuje kategoria myślenia historycznego. Odgrywa w nich rolę swego rodzaju uniwersum
metafizycznego, wspólnego języka, który umożliwia porozumiewanie się. Wszyscy
zdają się zakładać, uwzględniać oczywistość
myślenia.

Gdy
stosuję je w argumentowaniu, nie potrzebuję, jak się okazało, precyzować, co to myślenie historyczne, bo dziedziczy ono swą
zrozumiałość po myśleniu. Jawnie bądź
milcząco podstawiam pod myślenie historyczne sieć kategorii i problematyzuję,
konkretyzuję to, o co mi chodzi. Od lat zastępuję je między innymi kategorią
metafory historiograficznej. Ta zaś jako figura językowa i kognitywna konceptualizuje
refleksję nad artykułowanym myśleniem historycznym, tj. tym, które wyraża się w
dyskursie historycznym. W mowie i piśmie.

Zastanawiam
się, dlaczego więc myślenie nie podlegało dotychczas choćby mojemu quasi-definiowaniu?
Stało się tak między innymi dlatego, że definiować musiałbym coś, co językowe w
dużej mierze „jeszcze” nie jest. Widocznie myślenie i myślenie historyczne w
moim rozumieniu i jako takie nie osiągnęło stanu artykułowanej mowy
wewnętrznej. Postaci gotowej do artykułowania wedle reżimu reguł językowych.
Mało tego, definiowanie podlega nie tylko regułom językowym, ale i regułom
definiowania. Interwencja tego, co już językowe, w sferę myślenia, która, jak
chcielibyśmy, językowa nie zawsze jest, powoduje poczucie daremności przedsięwzięcia.

Przytoczę
dwie – spośród wielu możliwych – opinie na temat tej trudności. Jedną z nich
sformułował Martin Heidegger w książeczce pt. Was heißt Denken? W wykładzie z semestru zimowego 1951/1952
znajdujemy taką oto diagnozę sytuacji:

Tego,
co „zwie się” na przykład pływaniem, nie uczymy się nigdy z rozpraw o pływaniu.
O tym, co zwie się pływaniem, mówi nam tylko skok do rzeki. Nigdy nie zdołamy
odpowiedzieć na pytanie, „Co zwie się myśleniem?”, jeśli podajemy określenie
pojęcia myślenia, definicję, i usilnie się nad nią rozwodzimy. Dalej nie
będziemy myśleć o myśleniu. Sytuujemy się poza samą refleksją, która myślenie
bierze za swój przedmiot (M. Heidegger, Co
zowie się myśleniem, tłum. J. Mizera, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Wrocław
2000, s. 19).

Za
pozwoleniem, śmiem twierdzić, że analogia między myśleniem człowieka a nauką
(umiejętnością) pływania nie wydaje mi się tu trafna. Wbrew temu, co sugeruje
nam niemiecki filozof, człowiek zwykle nie uczy się myślenia z podręczników o
myśleniu. Sam Heidegger przecież twierdzi, że jest mu ono przyrodzone (s. 11). A
może powinno raczej chodzić o to, że odruchową dyspozycją człowieka jest myślenie,
tak jak pływanie – ale już nie człowieka – jest odruchem ryby? Ponadto pływanie
dla człowieka nie wydaje się tak życiowo istotne, jak dla ryby. Heideggerowi
chodzić może jednak o ideę, wedle której myślenia, aby je kultywować, trzeba
się nauczyć.

Myślenie
o myśleniu natrafia na rozliczne kłopoty, być może dlatego wielu myślicieli
traktuje je jako oczywistość do tego stopnia uniwersalną, że do konkretu
sprowadzić je może tylko dookreślenie. Wtedy też uruchamia się myślenie nie
tyle o myśleniu, ile o konkrecie, np. o myśleniu historycznym, a więc ponownie nie
o myśleniu per se.

Myślenie
z trudem poddaje się byciu obiektem myśli, przedmiotem myślenia, gdy jest tylko
samym myśleniem. Czy dlatego idea myślenia może pełnić funkcję metafizycznego
alibi dla wszelkich rozważań?

Trop
w tej sprawie podpowiada Aleksandr Piatigorski, sojusznik fenomenologii, znawca
filozofii orientalnych:

Filozofia
w zasadzie – co znakomicie pojmował Leibniz (a nie gorzej także Spinoza) –
zajmuje się nie przedmiotem, jakikolwiek by on był, lecz myśleniem o
przedmiocie. Filozofia postrzega swój konkretny przedmiot, dowolny konkretny
sens tylko poprzez myślenie o nim, w szczególności jako autorefleksję filozofa.
Filozof myśli najpierw nad własnym myśleniem, a dopiero potem nad tym, o czym
on myśli, i nad innym myśleniem (A. Piatigorskij, Szto takoje politiczeskaja fiłosofija, Jewropa, Мoskwa 2017, s. 8).

Zauważmy, że
tak czy owak aby mogły zajść finezyjnie oddzielone od siebie piętra myślenia,
musi być domniemywany przedmiot myślenia, nie zaś ono jako takie. Może to być przedmiot
pomyślany, np. Pegaz, Zagłoba, Lady Makbet, czy okrągła kwadratowa kopuła na
Berkeley College. Myśl, aby wędrować po piętrach, musi jednak mieć konkretny
„parter”.

Skoro myślenia
nie daje się ustanowić w roli przedmiotu dla myślenia, to może nie da się w
jednej operacji myśleć i być myślanym? W sytuacji, kiedy przechodzimy do
myślenia o jakimś obiekcie, porzucamy myślenie o myśleniu.

Koledzy
przypisują mi autorstwo zwrotu: „mam myśl i ją myślę…”. Nie może to jednak być
myśl o sobie samej.

Skrajną
świadomość trudności myślenia o myśleniu wyraża przypowieść (sic!) buddyjska:

Pewnego
razu Budda, Pan Nasz, zapytał Anandę: Jak myślisz, Anando, czy trudno jest
myśleć o Nirwanie? Przecież Nirwana jest niewyrażalna, niezmierzona, nie do
pomyślenia. Ananda odpowiedział: trudno, Panie, myśleć o Nirwanie,
niewyrażalnie, niemierzalnie, nie do pomyślenia, trudno. Budda Pan powiedział:
Słusznie, Anando, niewyrażalnie, niepomiernie, nie do pomyślenia trudno myśleć
o Nirwanie. Nieskończenie jednak trudniej, milion razy trudniej, kwadrylion
razy trudniej, niż pomyśleć o Nirwanie jest myśleć o myśli” (A. Piatigorski, Myslenije i nabludienije. Czetyrie lekcyi po
obsierwacyjonnoj fiłosofii, Azbuka, Sankt-Peterburg 2016, s. 45).

Portal ohistorie.eu zaprasza na debatę:

ROZUM . WYOBRAŹNIA. ODPOWIEDZIALNOŚĆ. Uniwersytet krytyczny i zaangażowany

Gośćmi portalu ohistorie.eu są:

Prof. Tadeusz Gadacz,

Prof. Janusz A. Majcherek,

Prof. Jacek Chrobaczyński

Rozmowę
prowadzi

Dr hab.
Ewa Solska

Spotkanie online odbyło się na portalu ohistorie.eu

w poniedziałek 31 maja 2021 r. o godz. 17.00

Relacja wideo i podcast ze spotkania są dostępne na naszym kanale YouTube, Twitterze oraz Facebooku.

Zapraszamy do oglądania, słuchania i udostępniania. 

WOJCIECH WRZOSEK

Wycinanki (2)

Napomknąłem,
że prowadzący zajęcia ze wstępu do badań historycznych uraczył nas „podwójnie
swoją ekstrawagancją”. Jedna z nich to sprawa Trylogii, a druga? Gdy nasz pan
docent dostrzegł w mojej postawie wobec wkuwania Sienkiewicza wyraźny brak
entuzjazmu, polecił mi dowiedzieć się u źródeł, co to świerzopa. Miałem
przygotować na piśmie i przedstawić na zajęciach referat pod niczym
nieograniczonym wezwaniem: co to jest? Przy czym, jak zaznaczył, istotne
będzie, jak się do tego zabiorę.

Przebrnąłem szybko przez skojarzenie „gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała…”, przywołujące lekcje języka polskiego. Pamiętam, jak koleżanki z liceum, biorąc na świadka fragment z Inwokacji:

do tych pól malowanych zbożem rozmaitém,

wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;

gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,

gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała […],

suponowały,
że zdrożne nastroje Zosi i Telimeny brały się z kultywowanych przez nie spacerów
po obfitych łąkach raczej już wśród ziół soplicowskich podsuszonych gorącym bab-sk-im
latem. Świerzop, dzięcielina to jest to, dorzucały marzycielsko. Cały ten wstęp
do księgi pierwszej jest „jakiś nawiany”, powiadały. I erotyczny, dorzucił ktoś
z sali. Pojawienie się Zosi i klimat wokół niej, zwłaszcza wersy od 90 do 140,
ale i inne. Pani Profesor, czy to nie powinno być aby zakazane? Bez przesady,
skomentował ktoś inny.

W
tzw. dobrym liceum ustalaliśmy, cóż to świerzop i dzięcielina. Koleżanki
natrafiły na wiersz Konstantego Gałczyńskiego zwanego przez nas Ildefonsem,
czyli z francuska île défence (wyspa
obronna). W skrócie Il-defons, pseudo Karakuliambro.

Zacytowały
jego wiersz z 1934 roku pt. Ofiara
świerzopa:

Jest w I Księdze „Pana Tadeusza”

taki ustęp, panie doktorze:

„Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała…”

I właśnie przez ten świerzop neurastenia cała…

O Boże, Boże…

Tak,
tak, ma rację Ildefoncjusz, rzuciła Irena. Pani Profesor, neurastenia tu
wszystko wyjaśnia…

Gdy
więc na seminarium ze wstępu padło hasło „świerzopa”, myśli moje przebiegły
bliskie mi wówczas skojarzenia. Uznałem jednak, że trzeba zajrzeć do źródeł.

Mozoliłem się tydzień w bibliotece uniwersyteckiej, splendorując się prawem do korzystania z jej zacnych wnętrz i zasobów. Mistrz Konstanty trafnie ujął wysiłki podobne moim:

Potem ryłem w cyklopediach,

w katalogach i słownikach,

i w staropolskich tragediach,

i w herbarzach i w zielnikach […]

Przy
czym z tropem traw i ziół dałem sobie spokój, jeszcze zanim trafiłem do
biblioteki.

Przekonałem
się, że kwerenda słownikowa to badanie historyczne, to śledzenie zmienności
słów i rzeczy. To rejestr kultury, to językowy obraz polskich dziejów.
Najstarsze, pierwsze świadectwa istnienia i znaczenia słowa. To nauka, że
odniesienie przedmiotowe a znaczenie to różne aspekty kluczowego dla
humanistyki problemu: jak słowa łączą się ze światem. Co innego istnienie
przedmiotu, co innego woluntaryzm znaczeń. A może żywioł życia?

Mozolnie
spisane ręcznie na pięciu stronach dzieje nominału świerzopa to przypadkowe
tropy niedawnego jeszcze maturzysty. Słowniki i encyklopedie, a ich śladem
źródła narracyjne, pomniki piśmiennictwa i literatury dowodziły mi, że oto jest
to historia, która daje przyjemność odkrywania, obcowania z egzotyką
przeszłości.

To
tylko mądry profesor kartograf dał mi owo pierwsze doświadczenie obcowania z
domniemaną przeszłością, zapisaną w źródłach historycznych. Tak dzisiaj o nim
myślę, bo i znacznie więcej dowiedziałem się o nim później, gdy rozpoznawał
mnie już jako swego młodszego kolegę, a syn profesora był moim studentem.

Ale
do rzeczy:

Świerzopa, świerzepa, świerzepica – tak w staropolszczyźnie zowie się klacz. Bielski w XVI w. pisze: „Klaczę abo świerzepę, na którą ku potrzebie wsiadał przeciw nieprzyjacielowi, kazał wodzić pod dekiem złotogłowowym”. Dorohostajski w Hippice objaśnia, że „koń rżaniem długim znaczy pożądanie świerzopy”. Statut Litewski za konie stracone naznacza: „Cena koniom roboczym domorosłym: za konia abo za świerzopę dwie kopy groszy; za trzeciaka (trzylatka) źrzebca od roboczych świerzop dwie kopy groszy, za trzeciaczkę świerzopę dwie kopy. Pograbienie (zajęcie ze szkody) stada świerzopiego, gdy dzierżący to stado źrzebca (ogiera) abo świerzopę umorzył, nawiązka źrzebca ośm kop groszy, za świerzopę cztery”. Po śmierci męża „stado świerzopie, bydło dworne przy wdowie zostają” (Statut Lit.). (Encyklopedia staropolska Zygmunta Glogera, t. IV).

Redakcja językowa: Beata Bińko