WOJCIECH WRZOSEK
Wycinanki (156)
Colourless Green ideas Sleep furiously (bezbarwne zielone idee wściekle śpią)
W poprzednim felietonie sygnalizowałem tropem semiotyka rosyjskiego trudności jaki ma twórca bezsensownych wyrażeń z zapewnieniem im tego statusu. [1] Tym razem chodzi o coś jeszcze innego.
„Logicy i lingwiści od czasu do czasu tworzą specjalnie takie teksty, por. np. frazę Caesar ist eine Primzahl (Cezar to liczba pierwsza), zaproponowaną w swoim czasie przez Carnapa. [2], Quadruplicity drinks procrastination (czterostronność zradza prokrastynację) u Russela[3] (…); w swoim czasie w kręgach filozofów z Cambridge popularnym przykładem bezmyślnego tekstu była fraza Quadratic equations go to race-meetings (równania kwadratowe idą na wyścigowe spotkania), w tej roli w Oksfordzie popularna była fraza Virtue is a fire-shovel (dobroczynność jest łopatą strażacką). Największą popularność uzyskała fraza Chomskiego Colourless Green ideas Sleep furiously ( bezbarwne zielone idee wściekle śpią)”[4]
Uspienski stawia całkiem serio pytanie i od razu odpowiada:
„Czy można uważać, że fraza Chomskiego jest bezsensowna i nie daje się rozumieć? Twierdzimy, że nie. Całkowicie oczywiste, że słowa w tym zdaniu nie mają przyjętego (słownikowego) znaczenia. Można więc przypuszczać, że niektóre użyte w nim słowa, mają niewłaściwe znaczenie, tj. mają przenośny sens. Nie wiemy, które konkretnie słowa użyte są w takim trybie, lecz możemy przeprowadzić test: możemy niektóre z nich wziąć w cudzysłów.[5]
„(…) na przykład:
„Green „ideas” steep „furiously”[6]
„W tym ujęciu fraza ta ma sens – w takim samym sensie, jak na przykład formuła matematyczna X+Y=14. Nie znamy dokładnego znaczenia słów, wziętych w cudzysłów, tak jak nie znamy znaczenia symboli X i Y, – lecz zakładamy, ze wyrażają j a k i e ś znaczenie, nawet jeśli nieokreślone. Rozumiemy, że rzecz idzie o śnie jakichś to zielonych podmiotów, choć nie wiemy nic więcej i konkretnie, co to za podmioty i jak właściwie one śpią. (…) Tak w ogóle, każde słowo w tym zdaniu może być wzięte w cudzysłów, co będzie oznaczać, że każde w nim słowo ma sens przenośny. Zabieg ten czyni sens zdania niejasnym, bynajmniej nie czyni go bezsensownym; zdanie, którego każde słowo ujęto w cudzysłów, jest analogiczne do formuły algebraicznej, składających się z samych zmiennych, w rodzaju X+Y=Z. W obu przypadkach, przypuszczamy, że tekst (językowy czy formuła symboliczna) ma sens, przy czym konkretny sens danej formuły pozostaje niejasny dopóty, dopóki, nie zostaną ujawnione/ustalone znaczenia jego składowych (znaczenia słów ujętych w cudzysłów, w języku naturalnym, czy znaczenia zmiennych w formule matematycznej)” [7]
Rozumowanie to, tak podsumowuje nasz autor:
„Mówiąc o tym, że przy ujęciu w cudzysłowy fraza Chomskiego staje się usensownioną, mam na myśli to, że w zasadzie jej treść może być poddana analizie i teoretycznie może być kwalifikowana jako prawda bądź fałsz. Potencjalny adresat – w określonych warunkach – może akceptować lub nie, treść rzeczonej frazy. W postaci pierwotnej (Colourless Green ideas Sleep furiously) nie może być poddana takiej ocenie. Staje się to możliwe, dopiero po ujęciu jej w cudzysłowy”[8]
Zauważmy, że stanowisko rygorystycznie logiczne – i klasycznie normatywne lingwistycznie podejście do języka – utrudnia i w niektórych przypadkach uniemożliwia podejmowanie i interpretowanie czynności językowych, zwłaszcza tych, które podejmowane są w językach naturalnych.
[1] W Wycinankach o bibliotece przypomniałem koncepcje biblioteki uniwersalnej, w której zasobach przeważałyby tomy wypełnione nie tylko bezładnymi ciągami liter. Tu jednak mowa o granicy między sensownymi a bezsensownymi tekstami i wyrażeniami.
[2] Rudolf Carnap, Überwindung der Metaphisik durch logische Analyse der Sprache, Erkenntnis, zugleisch Annalen de Philosophie, Bd II, 1931, s. 227. Fraza Carnapa jest bardziej znana w tłumaczeniu angielskim (Caesar is a prime number; Carnap, Logical Positivism, Ed. By A.J. Ayer, Glencoe, 1959, p. 60-81; w innym miejscu Carnap rozważa frazę This stone is now thinking about Vienna, która w swoim czasie była przedmiotem polemiki w Kole Wiedeńskim. Przypisay za: Boris Uspienski, Ego Loquens. Язык и коммуникативное прострвнствои, 2-е издание исправленное и дополненное, Москва 2012, s. 240.
[3] B. Russel, An inquiry into Meaning and Truth, London 1940, p. 166.
[4] B. Uspienski, Ego loquens…, s. 180. Za tłumaczenia na polski, odpowiadam ja. Oczywiście z racji na charakter tych wyrażeń ich polskie odpowiedniki są arbitralne, podobnie jak i jest w oryginale, rozumienia ich uzyskują status od nonsensów i absurdów do subiektywnych imaginacji.
[5] B. Uspienski, Ego loquens…, s. 181
[6] „Dla przejrzystości skróciliśmy frazę Chomskiego, opuściwszy słowo colourless w kontekscie colourless green ideas. Zrozumiałe, ze dodanie tego słowa w zasadzie nie zmienia istoty problemu” Tamże, s. 182.
[7] Tamże, s. 182-183.
[8] Tamże, s. 183.