WOJCIECH WRZOSEK
Wycinanki(160) „Nowomowa” to produkt „dwójmyślenia”
Z „Roku 1984” trudno coś wybrać. Nie jest mi łatwiej wybrać i z mojego 1984. Gdyby w poszukiwaniu alibi przesłuchiwano mnie co robiłem w roku 1984, – z pamięci ad hoc – nie wybrałbym bodaj nic. Mam jednak zachowany kalendarz/terminarz. Tam są zapiski o tym co robiłem lub miałem zamiar robić. Czy ty drogi czytelniku na pytanie co robiłeś w roku powiedzmy 2006, co odpowiedziałbyś? Czy pamięć mamy poszufladkowaną według lat?
Utyskiwałem już nieraz, że z literatury piękniej wycinam z bólem. Podobnie z Rokiem 1984 George`a Orwella. Wszystko tu jest ciekawe i pouczające. Czytając kojarzysz z codziennością: komuną, PRL-em, dzisiejszą ‘Dobrą Zmianą” i bywa z współczesną polską, rosyjską, węgierską… kulturą polityczną i populizmem, autorytaryzmem pierwszej kwarty XXI wieku.
Wybrałem fragment o dwójmyśleniu fundamencie nowomowy angsocu:[1]
„Pierwszy i podstawowy stopień wtajemniczenia, od którego można rozpocząć edukacje najmłodszych dzieci, nazywa się w nowomowie zbrodnioszlaban. Oznacza to zdolność niemal odruchowego zatrzymania i zmiany toku myśli, gdy tylko przybierają potencjalnie niebezpieczny kierunek. Pod pojęciem tym zawarta jest także umiejętność niewyciągania wniosków i zamykania oczu na błędy logiczne oraz nierozumienia najprostszych argumentów wrogich wobec angsocu, a ponadto automatyczne poczucie nudy i wstrętu do rozważań, które mogłyby prowadzić do nieprawomyślnych wniosków. Zbrodnioszlaban, innymi słowy, oznacza głupotę ochronną. Ale głupota sama w sobie nie wystarcza. Wręcz przeciwnie, chcąc być w pełni ortodoksyjnym, należy mieć większą kontrolę nad swoim umysłem, niż cyrkowy akrobata nad swoim ciałem. U podstaw ustroju Oceanii leży wiara, iż Wielki Brat jest wszechmocny, a Partia nieomylna. W rzeczywistości jednak ani Partia nie jest nieomylna, ani Wielki Brat wszechmocny; od obywateli wymaga się zatem, by czujnie, a zarazem błyskawicznie zmieniali podejście do faktów. Kluczowy termin to słowo czarnobiał. Podobnie jak wiele innych określeń nowomowy, ma dwa sprzeczne znaczenia. Użyte wobec przeciwnika, piętnuje jego zwyczaj bezczelnego upierania się, że coś jest białe, podczas gdy faktycznie jest czarne. Natomiast w stosunku do członka Partii wyróżnia jego lojalność do dyscypliny partyjnej, szczerą chęć, by jej się podporządkować i twierdzić, iż czarne jest białe. Oznacza to także zdolność natychmiastowego uznania własnych słów za prawdę, a co więcej, wyrobienie w sobie głębokiej wiary, że tak było zawsze i że nigdy nie sądziło się inaczej. Wymaga to ciągłego przystosowania pamięci do bezustannych zmian, jakim podlega przeszłość; umożliwia je sposób myślenia zawierający w sobie pozostałe umiejętności, a określany w nowomowie terminem dwójmyślenie.” [2]
„Dwójmyślenie oznacza przede wszystkim umiejętność wyznawania dwóch sprzecznych poglądów i wierzenia w oba naraz. Partyjny inteligent wie, kiedy powinien zmienić swoje wspomnienia, a zatem w pełni się orientuje, że przekręca fakty, równocześnie jednak, dzięki dwój myśleniu, świecie wierzy, iż prawda nie została pogwałcona. Proces ten musi być świadomy, gdyż inaczej brakowałoby mu precyzji, a zarazem bezwiedny, aby człowiek nie zdawał sobie sprawy z faktu dokonania fałszerstwa, bo to mogłoby wywołać poczucie winy. Dwójmyślenie to w gruncie rzeczy kwintesencja angsocu, ponieważ cała działalność Partii sprowadza się do głoszenia wierutnych kłamstw z takim przekonaniem i pewnością siebie, jakie normalnie cechują wypowiedzi ludzi kryształowo uczciwych. Kłamać z pełna premedytacją, a jednocześnie głęboko wierzyć we własne słowa, zapominać niewygodne fakty, po czym, gdy zachodzi konieczność, przywoływać je z niebytu na tak długo, jak trzeba, negować istnienie obiektywnej rzeczywistości, a zarazem kierować się nią – to wszystko musi umieć każdy.
Nawet używając terminu dwójmyślenie należy stosować rozumianą pod nim technikę. Posłużenie się tym terminem jest bowiem równoznaczne z przyznaniem się do manipulowania rzeczywistością; dzięki dwójmyślowemu zabiegowi wymazuje się tę wiedzę – i tak w kółko. Kłamstwo bezustannie o krok wyprzedza prawdę. Jednakże to właśnie dzięki dwój myśleniu Partii udało się – a stan ten może równie dobrze trwać przez tysiące lat – zatrzymać bieg historii.”[3]
Orwell konkluduje następująco:
”Najsubtelniej, rzecz jasna, potrafią się posługiwać dwójmyśleniem ci, którzy je wymyślili i wiedzą, iż jest to złożony system myślowego oszustwa.”[4]
[1] „ Nowomowa, urzędowy język Oceanii, została opracowana zgodnie z ideologicznymi potrzebami angsocu, czyli socjalizmu angielskiego” George Orwell, Rok 1984, przeł. Tomasz Mirkowicz, Warszawa 1993, s. 302; W aneksie p.t. Zasady nowomowy, znajdziesz krótką „teorię” tworzenia nowej mowy angielskiego socjalizmu Orwella.
[2] George Orwell, Rok 1984, przeł. Tomasz Mirkowicz, warszawa 1993, s. 214-215.
[3] Tamże, s. 216-217.
[4] George Orwell, tamże. Książka ta to kopalnia inspiracji dla analiz porównawczych.
