WOJCIECH WRZOSEK
Wycinanki (35)
W 1985 r., ostatnim roku życia Fernanda Braudela, w kolejnym roku splendorów za życia[1], a także już po śmierci padały słowa uznania, na które w ciągu ostatniego stulecia bodaj nikt inny w świecie francuskim nie zasłużył:
„Le Quotidien de Paris” w nagłówku: „Człowiek, który zmienił bieg historii”. „L’Express” opublikował artykuł Emmanuela le Roy Ladurie: „Największy współczesny historyk był budowniczym imperium”. W „L’Observateur”, słowami André Burguière’a, okrzyknięto „epopeję króla Braudela”. Jean-Pierre Chevènement, ówczesny minister edukacji narodowej: „Fernand Braudel dobrze służył Francji. W naszych czasach przyczynił się do jej znaczenia w świecie bardziej niż ktokolwiek inny”[2].
Na łamach „Le Matin” dzień po śmierci historyka Jacques Le Goff pisał:
Niespodziewana śmierć Fernanda Braudela to jeden z najważniejszych wstrząsów mojego życia zawodowego. […] Był wyjątkowym nauczycielem, który zawsze zachęcał do robienia tego, co chcieliśmy robić, tak jak chcieliśmy. Zagorzały zwolennik niezależności umysłu i konstruktywnego nieposłuszeństwa[3].
Inny wielki historyk, Georges Duby, na łamach „Libération” wyznał:
Napisałem pewnego dnia, że to Patron; gdy tylko zostałem mu przedstawiony, dawał mi to, o co nawet nie śmiałem go poprosić. […] To była naprawdę wspaniałość. Było w nim coś książęcego i dlatego dziś jestem zdruzgotany[4].
Braudel zmarł ledwie ponad miesiąc po poświęconym jego dziełu, z jego udziałem, kolokwium.
„Zapamiętajmy – kończy biografię jego przyjaciel Pierre Daix – jego ostatnie słowa na konferencji w Châteauvallon, jego ostatnie słowa wypowiedziane publicznie: «Je me suis bien amusé. Des gens que j’aime bien m’ont dit: ‘Ne sois pas déraisonnable!’ Croyer-vous que j’aie suivi leur conseil?»”[5].
W czerwcu 1985 r. na podstawie rozprawy „Koncepcja historii globalnej Fernanda Braudela” i przeprowadzonej obrony nadano mi stopień doktora nauk humanistycznych. Uczyłem się od Braudela i badałem jego twórczość poprzednie osiem lat, a i odtąd miałem już go za swego mistrza.
W październiku 1996 r. wiozłem wprost z Paryża dwie solidne biografie, efektowne edycje: jedna to tłumaczenie z włoskiego pracy Giuliany Gemelli, druga zaś to opasły tom Pierre’a Daix, Ta pierwsza nosi tytuł Fernand Braudel, druga – Braudel[6]. Zawczasu sporządziłem z nich kopie dla siebie, a tomy te zawiozłem do Łodzi, w prezencie dla profesora Andrzeja Feliksa Grabskiego, admiratora Braudela i Francuzów, który zaszczycał mnie rozmowami, kibicował w zmaganiach z literaturą, pożyczając dzieła ze swej zasobnej biblioteki.
[1] https://www.google.com/search?source=univ&tbm=isch&q=Braudel+foto.
[2] „Le Quotidien de Paris titra: «L’homme qui avait changé le cours de l’histoire». L’Express publiait un article d’Emmanuel le Roy ladurie: «Le plus grand historien contemporain était un bâtisseur d’empire». L’ Observateur, sous la plume d’André Burguière, salua «l’épopée du roi Braudel». Jean-Pierre Chevènement, à l’époque ministre L’Education national, écrivit: «Fernand Braudel a bien servi la France. Il a contribué plus que tout autre peut-être à son rayonnement à notre époque»”. P. Daix, Braudel, Paris 1995, s. 539; Pierre Daix lub redaktor książki myli „Le Observateur” z „Le Nouvel Observateur” (ten artykuł to nr 2 z 6 XII 1985, znakomitego tygodnika; dzisiaj L’OBs).
[3] „La mort inattendue de Fernand Braudel est un des chocs les plus importants de ma vie professionnelle. […] C’était un maître excepionelle qui vous a toujours encouragés à faire ce gue nous avions envie de faire, de la manière dont nous le souhaitions. Un partisan farouche de l’indèpendence d’esprit et de la désobéissance constructive”. Tamże.
[4] J’ai écrit un jour que c’était le patron; dès que je lui ai été prèsenté, il n’a cessé de m’apporter ce que je n’osais pas lui demander. […] C’était vraiment la magnificence. Il avait guelgue chose de princier en lui et c’est pourquoi ce soir, je suis boulversé”. Tamże.
[5] Tamże, s. 551; Daix pomija kontekst ostatniego zdania, tj. poprzedzające je pytanie Alberta Du Roy i fragment odpowiedzi Braudela. Według tomu pokonferencyjnego na pytanie Alberta Du Roy „quel est votre sentiment au bout de ses trois jours? Braudel odpowiedział: „Je me suis bien amusé. Des gens que j’aime bien m’ont dit: «Ne sois pas déraisonnable, comme d’habitude [podkr. moje – W.W.]». Croyer-vous que j’aie suivi leur conseil? [jakie są Pańskie wrażenia/odczucia na koniec tych trzech dni? Braudel odpowiedział: Dobrze się bawiłem. Ludzie, których lubię, dobrze mi radzili: nie bądź nierozsądny, jak zwykle. Czy myślicie, że kierowałem się ich radą?]”. Une leçon…, s. 224. „W biografii Daix-a opuszczono zwrot comme d’habitude…
[6] G. Gemelli, Fernand Braudel, tłum. z jęz. włoskiego B. Pasquet i B. Propetto Marzi, Paris 1995 (wyd. oryg.: Fernand Braudel e l’Europa universale, Venezia 1990).
Korekta językowa: Beata Bińko
