Pozwolę sobie wskazać jedną z zasadniczych tez pracy Normalne i patologiczne Georgesa Canguilhema, o której już tu wspominaliśmy.
Po zaprezentowaniu koncepcji patologii eksperymentalnej Claude`a Bernarda, której krytyka stanowi jedną z zasadniczych tez tej pracy, tak ją podsumowuje:
„Musimy odrzucić tezę, że choroba jest jak gdyby gwałtem na organizmie i dostrzec w niej zdarzenie zachodzące w samym organizmie w rezultacie gry jego stałych funkcji, nie przecząc bynajmniej, że owa gra tworzy coś nowego. Określone zachowanie organizmu może stanowić kontynuację zachowań wcześniejszych, a jednak całkowicie się od nich różnić. Stałość zmiany nie wyklucza odrębności zdarzenia. To, że objaw patologiczny, wzięty osobno stanowi wyraz nadczynności funkcji, której rezultat jest całkowicie identyczny z rezultatem tej samej funkcji w tak zwanych warunkach normalnych, nie znaczy, że choroba organizmu, ujęta jako inny ogólny przejaw całości funkcjonalnej, a nie jako prosta suma objawów, nie jest nowym sposobem zachowania się organizmu w środowisku.
Czy ostatecznie nie należałoby stwierdzić, że patologiczne jako takie, czyli jako zmiana stanu normalnego, daje się uchwycić jedynie na poziomie całego organizmu i – jeśli chodzi o człowieka – na poziomie całej świadomej jednostki, na którym choroba staje się dopiero rodzajem zła? Człowiek, który jest chory, żyje oczywiście innym życiem, nawet w biologicznym tego słowa znaczeniu. Odwołajmy się raz jeszcze do przykładu cukrzycy: w tym wypadku na cukromocz chora jest nie nerka ani nie trzustka na hipoinsulinemię, ani też przysadka; chory jest cały organizm, wszystkie jego funkcje zmieniają się, zagraża mu gruźlica, jego zakażenia ropne nie mają końca, jego członki odmawiają posłuszeństwa wskutek zapalenia tętniczego i gangreny, chorują mężczyźni i kobiety: grozi im śpiączka, cierpią na impotencję lub bezpłodność, ciąża zagraża życiu kobiety, której łzy są wówczas – cóż za ironia sekrecji? – słodkie. Sprowadzenie choroby do objawów, odrywanie jej od powikłań jest niewątpliwie zabiegiem sztucznym. Czym jest objaw bez kontekstu czy tła? Czym jest powikłanie oderwane od tego, od czego jest powikłaniem? Gdy pojedynczy objaw czy pojedynczy mechanizm czynnościowy nazywamy patologicznym, zapominamy, że są one patologiczne, ponieważ łączą się nierozerwalnie z niepodzielną całością konkretnego zachowania. Fizjologiczna analiza oderwanych funkcji zdaje sprawę z patologicznego charakteru faktów tylko dlatego, że już dysponuje danymi klinicznymi – jedynie klinika umożliwia bowiem lekarzowi kontakt z całą i konkretną jednostką, a nie z narządami i ich funkcjami. Patologia, zarówno anatomiczna, jak i fizjologiczna, ma za cel lepsze poznanie, ale patologią, czyli badaniem mechanizmów choroby, może być tylko dlatego, że to właśnie klinice zawdzięcza owo pojęcie choroby, którego źródła należy poszukiwać w doświadczeniu przez człowieka całości jego związków ze środowiskiem.”[1]
I dodaje:
„Być może właśnie dlatego patologia poświęcała aż dotąd tak mało uwagi tej osobliwości choroby, a mianowicie temu, że dla chorych była ona rzeczywiście i n n y m s p o s o b e m ż y c i a. Z pewnością, patolog ma prawo podważać i korygować poglądy chorego, który sądzi, że także wie – gdyż czuje się inaczej – z jakiego powodu jest inny i na czym ta inność polega. Z tego, że chory myli się co do drugiego, nie wynika bynajmniej, że myli się także co do pierwszego. Być może jego poczucie jest przeczuciem tego, co współczesna patologia zaczyna niewyraźnie dostrzegać, a mianowicie, że stan patologiczny nie jest prostym, różniącym się tylko ilościowo przedłużeniem stanu fizjologicznego, ale że jest czymś całkowicie innym.”[2]
Stwierdzenie to sygnalizuje, że może pożyteczne byłoby przejść do rozważań medyko-filozoficznych o życiu (tu choćby książki, których okładki poniżej).
[1] Canguilhem G., Normalne i patologiczne, przekł. i posłowie Paweł Pieniążek, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2000, s. 62-64; Zob. file:///C:/Users/Wojciech%20Wrzosek/Downloads/SM288_P023-3.pdf
[2] Tamże, s. 64-65.
