WOJCIECH WRZOSEK
Wycinanki (202)
Dialog i kultura. Bachtin
Polecając finałowe fragmenty bachtinowskich Problemów poetyki Dostojewskiego wybrane przez znawców problematyki do antologii Dialog. Język. Literatura, które stanowią de facto podsumowanie dzieła, wycinam dodatkowo jeszcze jego krótkie autorskie zakończenie. Oto ono:
„Pozostaje mi tylko krótko podsumować – zaczyna Bachtin. Wewnętrzny i zewnętrzny dialog w dziele Dostojewskiego pochłania w swoim żywiole wszystkie bez wyjątku wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania zarówno samych bohaterów, jak i ich świata. Osobowość traci swoją surową zewnętrzną substancjalność, swoją materialną jednoznaczność i z bytu staje się zdarzeniem. Każdy element dzieła znajduje się nieuchronnie w punkcie przecięcia głosów, w strefie zderzenia się dwóch odmiennie zorientowanych replik. Nie ma w tym autorskiego głosu, który monologicznie porządkowałby ten świat. Intencją autora nie jest przeciwstawienie się tej dialogicznej dezintegracji za pomocą jednoznacznych obrazów ludzi, idei i rzeczy, lecz przeciwnie – raczej zderzenie głosów, pogłębienie ich interferencji o najdrobniejsze szczegóły, wniknięcie w mikroskopijną strukturę zjawisk. Zestawienie głosów jest celem samym w sobie i ostateczną oczywistością. Każda próba przedstawienia tego świata jako kompletnego w zwykłym monologicznym znaczeniu tego słowa, jako podporządkowanego jednej idei i jednemu głosowi, musi nieuchronnie zawieść. Autor konfrontuje samoświadomość każdego bohatera z osobna nie z jego własną świadomością, która ogarnia go i zamyka z zewnątrz, ale z wielością innych świadomości, które rozwijają się w napiętej interakcji z nim i ze sobą nawzajem. Taka jest polifoniczna powieść Dostojewskiego.”[1]
[1] (Заключение. Остается подвести краткий итог. Внутренний и внешний диалог в произведении Дос тоевского растопляет в своей стихии все без исключения внутренние и внешние определения как самих героев, так и их мира. Личность утрачивает свою грубую внешнюю субстанциональность, свою вещную однозначность, из бытия становится событием. Каждый элемент произведения неизбежно оказывается в точке пересечения голосов, в районе столкновения двух разнонаправленных реплик. Авторского голоса, который монологически упорядочивал бы этот мир, нет. Авторские интенции стремятся не к тому, чтобы противопоставить этому диалогическому разложению твердые определения людей, идей и вещей, но, напротив, именно к тому, чтобы обострять столкнувшиеся голоса, чтоб углублять их перебой до мельчайших деталей, до микроскопической структуры явлений. Сочетание неслиянных голосов является самоцелью и последней данностью. Всякая попытка представить этот мир как завершенный в обычном монологическом смысле этого слова, как подчиненный одной идее и одному голосу, неизбежно должна потерпеть крушение. Автор противопоставляет самосознанию каждого героя в отдельности не свое сознание о нем, объемлющее и замыкающее его извне, но множественность других сознаний, раскрывающихся в напряженном взаимодействии . с ним и друг с другом. Таков полифонический роман Достоевского. Бахтин M.M., Проблемы творчества Достоевского. «Алконост», 1994.
Серия «Бахтин под маской» выходит под общей редакцией И. Пешкова, s. 172.
