WOJCIECH WRZOSEK
Wycinanki (200)
Zdarzenia w chronotopie?
Na deser wycinam z obszernego eseju Bachtina konkluzje. Poprzedzają je analizy literaturoznawcze. Świadectwo obezwładniającej czytelnika erudycji autora i kulturowej głębi spostrzeżeń.
Nie zachęcam młodych ambitnych humanistów do czytania prac Bachtina. Mogą one skłonić do rezygnacji z zajmowania się filozofią kultury, czy jakąkolwiek nauką o człowieku. Geniusze odstręczają. Bywa, w skrajnych przypadkach zachęcić mogą do pójścia w ich ślady.
Oto tytułowa idea w wydaniu filozofa kultury:
„Jaki wynosimy pożytek ze stosowania idei chronotopu do naszych analiz? Przede wszystkim, oczywiste jest jego znaczenie dla zjawiska f a b u l a r y z a c j i. Chronotopy są organizacyjnymi centrami dla podstawowych f a b u l a r n y c h zdarzeń powieści. W chronotopie zawiązują się i rozwiązują węzły fabuły. Mówiąc wprost, chronotopy mają podstawowe fabuło-twórcze znaczenie.
Jednocześnie, rzuca się w oczy ich s y m b o l i c z n e znaczenie. Czas przybiera zmysłowo-naoczny charakter, zdarzenia fabularne konkretyzują się w chronotopie, obrastają mięsem, wypełniają krwią. O zdarzeniu można powiadomić, uświadomić je sobie, można przy okazji podać dokładne dane o miejscu i czasie jego zajścia. Zdarzenie nie staje się przez to obrazem. Z kolei chronotop tworzy właściwe tło dla ukazania ekspozycji zdarzeń. Staje się to właśnie dzięki szczególnemu zgęszczeniu i konkretyzacji własności czasu – temporalności życia ludzkiego, czasu historycznego – w określonych fragmentach przestrzeni. Stwarza to szansę na przedstawienie zdarzeń w chronotopie (wokół chronotopu); służy on jako dominujący element rozwijania „scen” w powieści, gdy jednocześnie inne „węzłowe” zdarzenia, pozostające na uboczu chronotopu, podane są w formie beznamiętnej informacji”.[1]
*
Jakiś czas temu zagadnięty w sprawie miałem zamiar wyjaśnić dlaczego dołączam do Wycinanek teksty w dwóch wersjach językowych. Czynię tak w przypadku, gdy tłumaczeń dokonuję sam; po pierwsze, poddaję ocenie ich jakość oraz po drugie, przytaczam wersję autorską wtedy, gdy wersja oryginalna na tyle jest niepowtarzalna, że czytelnikom znającym język oryginału dostarczam dodatkowej satysfakcji. Bywają jednak teksty, które w swej idiomatyce i zasobie kategorialnym nie zadomowiły się powszechnie w języku polskim stąd ja sam poszukuję odpowiednich słów na miarę ducha tłumaczonego sensu. Publikuję wersje dwujęzyczne tym łatwiej, że za alibi biorę fakt pierwotnej publikacji elektronicznej felietonów. Ta zaś nie jest wprost wredna ekologicznie jak edycja papierowa.
Przyznaję, że zdarza się, że być może nie trzymam się nadto wiernie oryginału, ręczę jednak za intencje merytoryczne autora.
[1] М. М. Бахтин. Формы времени и хронотопа в романе.. Очерки по исторической поетике, https://philolog.petrsu.ru/filolog/lit/bahhron.pdf; s. 121. „В чем значение рассмотренных нами хронотопов? Прежде всего, очевидно их с ю ж е т н о е значение. Они являются организационными центрами основных сюжетных событий романа. В хронотопе завязываются и развязываются сюжетные узлы. Можно прямо сказать, что им принадлежит основное сюжетообразующее значение. Вместе с этим бросается в глаза и з о б р а з и т е л ь н о е значение хронотопов. Время приобретает в них чувственно-наглядный характер; сюжетные события в хронотопе конкретизуются, обрастают плотью, наполняются кровью. О событии можно сообщить, осведомить, можно при этом дать точные указания о месте и времени его свершения. Но событие не становится образом. Хронотоп же дает существенную почву для показа-изображения событий. И это именно благодаря особому сгущению и конкретизации примет времени — времени человеческой жизни, исторического времени — на определенных участках пространства. Это и создает возможность строить изображение событий в хронотопе (вокруг хронотопа). Он служит преимущественной точкой для развертывания «сцен» в романе, в то время как другие «связующие» события, находящиеся вдали от хронотопа, даются в форме сухого осведомления и сообщения,”, ibidem, s. 282
